Zalew Wiślany

WARUNKI HYDROLOGICZNE

STANY WODY, FALOWANIE, ZALODZENIE,

WIATRY I KLIMAT

Stany wody na Zalewie Wiślanym zależą głównie od kierunku wiatru. Wysokie stany wody powstają przeważnie w wyniku wlewu wód bałtyckich po długotrwałych wiatrach z sektora NW i N. Powoduje to największe spiętrzenie wód Bałtyku u jego brzegów południowo-zachodnich. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na stany wody są spiętrzenia eoliczne, powstające w ciągu kilku do kilkunastu godzin. Wpływ dopływów rzecznych na zmiany poziomu wód w Zalewie Wiślanym jest niewielki i może występować tylko przy niezwykle wysokich wezbraniach wiatrowych. Dla porównania: średni dopływ roczny rzek wynosi około 3,6 km³, przy równoczesnej wymianie wód z Bałtykiem 12,4 km³. Ta ogromna przepustowość Rinny Bałtyckiej powoduje, że przy wiatrach południowych i obniżaniu się poziomu wody Zatoki Gdańskiej - poziom wody w Zalewie spada o wiele szybciej. Przy wietrze z sektora SW dochodzi czasami do cofnięcia się wody z przybrzeżnych rejonów południowo-zachodniej części Zalewu, aż do odkrycia dna włącznie. Taka właśnie okoliczność spowodowała latem 1983 uwięzienie w Suchaczu kilku jachtów (w tym "Milagro III) przez dwa dni.

Maksymalny wzrost lub obniżenie poziomu wody w wyniku wymiany wód Zbiornika i Zatoki Gdańskiej może wynosić 0,8 m do 1,0 m na dobę. Wahania poziomu wody pod wpływem oddziaływania wiatru mogą osiągnąć 1,0 m do 1,5 m na dobę. Amplituda wahań stanu wody osiąga największe wartości w południowo-zachodniej części Zalewu Wislanego. Jest to wynik największego oddalenia od cieśniny. Notowane w ostatnim dwudziestoleciu katastrofalne wznosy wody powodowały, zwłaszcza w latach siedemdziesiątych poważne w skutkach powodzie na terenie Żuław (Wyspa Nowakowska, brzegi Szkarpawy i Wisły Królewieckiej) oraz w rejonie Pasłęki.

Zalew Wiślany należy do akwenów groźnych. Silne, często nie przewidywane przez prognozy wiatry, nadchodzące szybko i gwałtownie, wywołują natychmiastowe falowanie, które zaledwie w ciągu godziny osiąga swoje maksimum. Przy wietrze sztormowym 25 m/sek (10⁰ B) parametry fali obliczone przez Instytut Morski dla Zalewu Wiślanego wynoszą: wysokość fali 1,2 m, długość fali 26 metrów. Ze względu na małą głębokość akwenu falowanie powoduje wymieszanie wód i podnoszenie osadów dennych. Mało przejrzysta woda Zalewu upodabnia się do kawy z mlekiem.

WAHANIA POZIOMU WÓD ZALEWU W TOLKMICKU (cm) -

OBSERWACJE WIELOLETNIE (wg. Locji Bałtyku BHMW 502)

stan	V	VI	VII	VIII	IX
powyżej poziomu średniego	53	42	46	53	87
poniżej poziomu średniego	63	40	45	66	50

Zimą, zazwyczaj już w grudniu Zalew zamarza, na ogół gładką powierzchnią, co tworzy doskonałe warunki do uprawiania żeglarstwa lodowego. Odbywały tu się już różne imprezy najwyższej rangi z bojerowymi Mistrzostwami Świata włącznie. Teraz pojawiają się i nowe odmiany zimowego żeglarstwa.

Maksymalna grubość lodu i okres zlodzenia zależą od surowości zimy. W latach 1946 - 1964 liczba dni z lodem wynosiła od 54 do 138. Rozrzut ogromny i dlatego średnia 110 dni, jak większość danych używanych przez meteorologów przypomina dowcip o statystycznej wierności żon. Grubość powłoki lodowej waha się od 30 cm podczas zim umiarkowanych do 50 a nawet 60 cm podczas zim surowych. Zlodzenie zazwyczaj nie jest stałe, zdarzało się obserwować kilkakrotne rozpadanie się pokrywy lodowej podczas jednej zimy. W okresie topnienia lodów lub pierwszych ruchów lodów na centralnej części Zalewu pojawiały się wypiętrzenia (zwały) do wysokości nawet 3 metrów (np. marzec 1965). W styczniu 1995 roku w następstwie sztormu uformowały się u brzegów wielometrowe spiętrzenia lodu. Zamarznięty Zalew Wiślany umożliwia po lodzie bezpośredni transport osobowy i towarów między miejscowościami Mierzei i wybrzeża południowego. Pamiętać o tym powinni pędzący na skrzydłach wiatru bojerowcy. Do wytrzymałości powłoki lodowej należy podchodzić z umiarkowanym zaufaniem. Pomiar grubości lodu w jednej miejscowości nie przesądza sprawy. Wymiana telefonicznych informacji między poszczególnymi portami jest celowa. Zalew był miejscem kilku tragedii zimą. Lody ustępują najczęściej w połowie marca.

Zalew Wiślany, podobnie jak cały basen Morza Bałtyckiego, położony jest w strefie północno-zachodniej cyrkulacji wiatrowej. Najważniejsze dla żeglarzy letnich i zimowych przedstawiają tabele kierunków i siły wiatrów.

KIERUNKI WIATRÓW (%)

pora roku	N	NE	E	SE	S	SW	W	NW	cisza	razem
zima	4	4	6	13	17	16	20	11	9	100
wiosna	21	11	9	10	7	6	13	11	12	100
lato	14	11	7	5	8	8	8	17	13	100
jesień	5	4	6	14	14	16	19	10	12	100

Jak widać z tabeli, niemal połowa letnich wiatrów pochodzi z sektora W-NW-N (17+13+14=44%) czyli ćwiartki róży wiatrów. To informacja dla żeglarzy. A co dla bojerowców? Zimą przeważają wiatry z S-SW-W. Dane statystyczne traktujące o sile wiatrów przedstawia kolejna tabelka:

SIŁA WIATRÓW (%)

pora roku	0⁰B	1⁰B	2-3⁰B	4-5⁰B	6-7⁰B	>8⁰B	razem
zima	9	27	40	16	4	4	100
wiosna	12	27	41	15	2	3	100
lato	17	30	40	11	1	1	100
jesień	12	30	39	15	2	2	100

Powyższe wartości są o tyle mylące, że pochodzą z całodobowej rejestracji siły wiatru. Liczne letnie nocne flauty w istotny sposób deformują przedstawiony obraz ponieważ żeglugę na Zalewie władze ograniczyły tylko do pory dziennej.

WARUNKI POGODOWE (wg BHMW)

średnia w miesiącu	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	suma lub średnia
lilość dni sztorm.	3,3	2,2	2,0	1,5	1,6	0,8	0,9	0,7	2,4	1,5	1,9	2,9	21,7
ilość dni z mgłą	5,9	6,6	3,8	6,1	4,1	2,2	1,3	1,7	2,1	5,5	6,2	7,0	52,1
temp. dobowa pow.⁰C	- 1,0	- 2,6	- 1,0	+ 5,1	+ 12	+ 16	+ 20	+ 20	+ 15	+ 8,6	+ 4,1	+ 1,2	+ 8,3
ilość dni pochm. >80% zachm.	10	14	10	9	6	5	6	5	5	12	17	19	123
ilość dni pochm. <20% zachm.	0,9	1,4	6,2	5,2	5,2	5,3	4,1	4,0	5,1	2,3	0,8	1,3	41,4
opady deszczu w mm	33	24	14	30	32	60	76	73	56	41	31	38	508
ilość dni deszczowych	17	13	10	13	13	11	12	12	13	11	11	14	152
ilość dni z opadem śniegu	11	8	5	3	-	-	-	-	-	-	2	7	36
wilgotn.względn. w %	82	80	76	77	76	74	77	79	80	81	85	85	79
ilość dni z burzą	-	-	-	1	2	4	5	3	2	-	-	-	17

Żeglarze powinni pamiętać o zrywających się tu niespodziewanych silnych wiatrach, gwałtownie przybierających na sile, podnoszących pył wodny i burzących wodę. Te wichury, nie poprzedzane żadnymi znakami na niebie, zwane tu "białymi szkwałami", po narobieniu szkód, najczęściej szybko cichną, ustępując słonecznej pogodzie. Podobny szkwał może powtórzyć się tego samego dnia. Zdecydowanie nie należy sztrandować lub kotwiczyć blisko brzegu z zamiarem nocowania. Zmienność kierunków oraz siły wiatrów może stanowić zagrożenie, polegające na trudności oddalenia się od brzegu, który nieoczekiwanie stał się nawietrzny.

Polecamy wnikliwą lekturę statystycznych danych zawartych w tabelce "Warunki pogodowe". Obrazują one ogólne tendencje i skłonności zjawisk meteorologicznych Zalewu Wiślanego. Doceniając w pełni dobrodziejstwa wynikające z syntetycznej oceny danych liczbowych - przypominamy raz jeszcze, że choć statystyka stanowi rezultat doświadczeń długoterminowych to w krótkich przedziałach czasu może znacznie odbiegać od wartości uśrednionych.

Bliskość morza i znaczna wysokość Wzniesienia Elbląskiego wywołują na obszarze Zalewu zjawiska lokalnych wiatrów spadowych, o których wiele złego można się dowiedzieć od żeglujących po Adriatyku. Taka nietypowa konfiguracja brzegu wywołuje także charakterystyczne odrębności klimatyczne. Od zachodu - płaski obszar Żuław umożliwia swobodne przenikanie wpływów morskich, zgodnie z kierunkiem przeważających wiatrów, Jako lokalną odrębność klimatyczną Zalewu należy wymienić dużą wilgotność powietrza. Wynika ona z rozmiaru akwenu, płytkiego poziomu wód gruntowych Żuław, gęstej sieci wypełnionej wodą kanałów i rowów melioracyjnych oraz podmokłości terenów delty Wisły. Znaczna wilgotność względna (od 10 do 20% większa niż na Wzniesieniu Elbląskim) i intensywne parowanie - powodują obniżenie temperatury powietrza we wczesnych godzinach rannych oraz wieczorami. Powoduje to częstsze niż gdzie indziej występowanie mgieł i zamgleń. Z drugiej strony, obszar Zalewu Wiślanego charakteryzuje się stosunkowo małą ilością opadów atmosferycznych w stosunku do terenów położonych od niego na południe. Dla porównania warto podać, że suma rocznych opadów Pojezierza Iławskiego (legendarny Jeziorak!) jest wyższa od opadów Zalewu Wiślanego od 150 do 200 mm. Jest to wynikiem specyficznego położenia Zalewu w tzw. cieniu opadowym wysoczyzny Pojezierza Kaszubskiego, która zatrzymuje sporo deszczowych chmur. Opady pochodzenia bałtyckiego mają jedynie lokalne znaczenie. Cień opadowy stwarza również od południa Wzniesienie Elbląskie, chociaż nie decyduje ono zasadniczo o rozkładzie opadów w rejonie Zalewu. Klimat Zalewu Wiślanego charakteryzuje się mniejszym niż na wybrzeżu gdańskim zanieczyszczeniem powietrza, a tym samym większą przeźroczystością dla promieniowania słonecznego. Zaskakująca jest też większa niż zawartość aerozolu morskiego.

Do najcieplejszych miesięcy z punktu średnich temperatur dobowych należą oczywiście lipiec i sierpień, kiedy temperatura powietrza przekracza 19⁰C. Lato na Zalewie jest długie i ciepłe; trwa od 80 do 90 dni. W okresie tym jest to najcieplejsza część polskiego wybrzeża. W zimie, która trwa tu około 90 dni Zalew jest z kolei najchłodniejszym miejscem naszego wybrzeża. Średnia temperatura powietrza w lutym wynosi w Krynicy Morskiej minus 2,6⁰C, podczas gdy w Świnoujściu minus 1,1⁰C.

Dni gorących (z temperaturą powyżej 25⁰C) jest w Krynicy Morskiej około 16 dni, mroźnych zaś (z temperaturą maksymalną powyżej 0⁰C) jest około 31 w roku. Zalew Wiślany charakteryzuje się korzystnymi warunkami nasłonecznienia, będącymi wynikiem skutecznego odbicia promieni słonecznych od powierzchni wody i jasnej zieleni brzegów. Wartości liczbowe rocznego nasłonecznienia są wysokie, a ilość dni pogodnych jest znacznie większa niż na Pojezierzu Mazurskim (uwaga - żeglarze tłoczący się w Mikołajkach, Giżycku, Węgorzewie !). Średnie roczne nasłonecznienie przekracza znacznie 1500 godzin, a jego maksimum przypada na przełom czerwca i lipca. Liczba dni słonecznych w Krynicy Morskiej w sezonie letnim (od maja do września) była w latach 1955-1985 najwyższa na całym wybrzeżu i wyniosła średnio 32 dni. Dla porównania w Świnoujściu - 18 dni, w Kołobrzegu - 12 dni. Średnia maksymalna temperatura wody w Zalewie Wiślanym wynosi w lipcu aż 25⁰C. Przybrzeżne wody Zatoki Gdańskiej z drugiej strony Mierzei Wiślanej osiągają w tym czasie temperaturę w granicach od 17 do 18⁰C.